🌫️ सूक्ष्मभूतम् — सूक्ष्मतत्त्वम्

chaitanya1827
Oct 26
2 min read

“दृश्यं नश्वरम्; अदृश्यं शाश्वतम्।”

यदा घनगर्जनं शान्तं भवति,विद्युत् अपि दिगन्तेषु विलीयते,तदा जगत् न मौनं यति — अन्तर्मुखं भवति।यदा वायुः अपि श्वासं निश्चलयति,तदा किञ्चित् गुह्यं स्पन्दते — सृष्टेः सूक्ष्मनादः।

स एष सूक्ष्मभूतः — अदृश्यः तत्त्वः,यो सर्वं बन्धयति, सर्वस्य अन्तर्नादः,यो प्रत्येकं रूपं, ध्वनिं, श्वासं च व्याप्नोति।

🌫️ सूक्ष्मस्य स्वरूपम्

“सूक्ष्म” इति लघुतमं, इन्द्रियगोचरातीतं। “भूत” इति तत्त्वं, सत्त्वं वा।तयोः योगः “सूक्ष्मभूत” —रूपात् पूर्वं, शब्दात् पूर्वं, विचारात् पूर्वं स्थितम्। उपनिषद् वदति —“सूक्ष्मात् सूक्ष्मतरं ब्रह्म।”न द‍ृश्यते, किन्तु अनुभवते।स चेतना सर्वत्र व्याप्यते, न तु यत्रचित् तिष्ठति। एष सूत्रः —यो अग्निं वायुम्, आपः पृथिवीं च,रूपं च अरूपं च,सत्त्वं च असत्त्वं च संयच्छति।

🌫️ पञ्चभूतानाम् अधः स्थितम्

पृथिवी, आपः, अग्निः, वायुः, आकाशः —एतानि पञ्च महाभूतानि। तदधस्तात् एकम् अस्ति — षष्ठं, सूक्ष्मम्, अदृश्यं च।न तद् पृथक्, किन्तु तेषां चैतन्यरूपं मूलम्।

‘प्रवाह’ सङ्गीते अस्मिन् क्षणेध्वनिः बहिर्न निःसृत्य, अन्तर् निमज्जति।यथा ध्यानं — यत्र तरङ्गा एव मौने विलीयन्ते।

🌫️ अनाहतनादः

सृष्टेः आदिः न रूपे, किन्तु नादे एव।अनाहतः स नादः — अप्रहारितः,यो न कुतःचित् उद्भवति, किन्तु सर्वत्र निनदति।

एष सूक्ष्मभूतः तस्मिन् अवस्थायाम्। श्रवणेन न ज्ञायते, केवलं अनुभूयते। बाह्यध्वनिः उपशम्यते यदा,अन्तःस्पन्दनं जागरूकं भवति —एवमेव सूक्ष्मतत्त्वं निनदति।

🌫️ आध्यात्मिकसारः

सूक्ष्मभूतः गति-निश्चलयोः मध्ये स्थितः। सः प्राणशक्तिः —या श्वासचेतनयोः मध्ये वहति। यदा मनो विलीयते, केवलं चैतन्यम् अवशिष्यते।

गीता वदति —“यदादित्यगतं तेजो जगद्भासयतेऽखिलम्, तदेव मम तेजः। ”सूर्यस्य प्रकाशः, सर्वं जगत् आलोकयति,स एव प्रत्येकजीवे निवसति।

एष प्रकाशः अग्नितः पूर्वः,एष स्पन्दः शब्दात् पूर्वः,एष चैतन्यम् नामरूपात् पूर्वम्।

🌫️ अन्तःप्रवाहः

तूफानात् परं ‘प्रवाहे’ अस्य स्थानेसंगीतं अन्तर्मुखं भवति।संघर्षः लीयते, केवलं प्रवाहः शिष्यते। श्रोता न तु भिन्नः,स्वयं नादः श्रोतुम् आरभते।

🌫️ समाप्तिः — अदृश्यस्य महिमा

सूक्ष्मभूतः अस्मान् स्मारयति —यत् महत्तमं, तत् अदृश्यं।सूक्ष्मं स्थूलं नियच्छति,मौनं संगीतं धारयति,अदृश्यं दृश्यं सृजति।

“यः सूक्ष्मं पश्यति, स शाश्वतं जानाति। यः केवलं दृश्यं पश्यति, स मोहं पश्यति।”

सूक्ष्मभूतं न गीतम् — अनुभूतिः। नादरूपेण ध्यानम्।अनन्तस्य मौनं संकेतः। ‘प्रवाहस्य’ अन्तःस्थितं चैतन्यस्पन्दनम्।