🌊 नितान्तनीरम् — असीमान्तः प्रप्लवः

chaitanya1827
Oct 26
2 min read

“विलय एव पुनरावृत्तिः।”

यदा जीविते, यदा नादे, अहंभावस्य सीमाः क्षीयन्ते, तदा एव नितान्तनीरम् प्रवर्तते। अयं न विनाशस्य नादः, किन्तु पुनरावर्तनस्य स्तवः। यथा नदी समुद्रे लीयते, तथैव आत्मा विश्वे विलीयते। “नितान्त” इति शब्दः पूर्णत्वं, अपरिच्छिन्नत्वं, अनन्तत्वं च सूचयति। “नीरम्” इति जलस्य सूचकः। उभौ संयोगेन भवति — पूर्णजलम्, अनन्तप्रवाहः, एकत्वस्य प्रतीकः।

वैदिकदृष्ट्या आपः न केवलं तत्त्वं, किन्तु चैतन्यस्य तरलस्वरूपम्।ऋग्वेदे उक्तम् —“आपो हि ष्ठा मयोभुवः” —“हे जलदेव्यो, भवन्त्यः एव जीवनानन्दस्य कारणम्।” जल एव गर्भः सृष्टेः।तस्मात् नितान्तनीरम् इति श्रोत्रं श्रुत्वा, श्रोता स्वयमेव तस्मिन् अपारसागरे निमज्जति।स्वराः लहरिवत् विस्तारन्ते, सीमाः नश्यन्ति, नादः चैतन्ये विलीयते। अत्र नादः न उत्कर्षाय, किन्तु समर्पणाय प्रवर्तते।सर्वं त्यक्त्वा, आत्मा केवलं प्रवाहत्वेन अनुभवति। अयं लयस्य मार्गः — यत्र जीवः ब्रह्मणि लीयते, यत्र भेदः मिथ्या भवति। योगशास्त्रेषु एषा अवस्था लयावस्था इति प्रसिद्धा —यत्र “अहं” च “सः” च द्वयं न दृश्यते।यथा जलं सागरं प्राप्य न पृथक्कर्तुं शक्यते, तथैव आत्मा परमात्मनि लीयते। अयं न मृत्युः — अयं स्मरणम्, यत् सर्वदा एकत्वं एव सत्यं। गङ्गा देवी तस्य सत्यस्य मूर्तिरूपिणी। संध्यायाम् गङ्गायाम् आरती यदा क्रियते, तदा अग्निः जले अर्प्यते —स्थैर्यस्य च प्रवाहस्य, तेजसः च शीतलतायाः, एकत्वं प्रदर्श्यते।नदी न केवलं पूज्यते — किं तु जीवनस्य एकत्वं प्रतिपाद्यते। नितान्तनीरम् तस्य आरत्याः श्रवणरूपं यजुष्यम् —दीपाः न प्रदीप्यन्ते, किन्तु नादाः;मन्त्राः नोच्चार्यन्ते, किन्तु स्पन्दाः। एषः संगीतं न आरोहाय, किं तु अवगाहनाय। अयं विनयस्य स्तोत्रम्, विलयस्य साधनम्। श्रवणकाले, चित्तं शान्तं भवति।श्वासः मन्दः, ध्वनिः विरलः, अन्तःप्रवाहः स्पष्टः। नास्ति गति, न कालः — केवलं अनाद्यनन्तप्रवाहः। मौनं अपि अत्र न शून्यम्, किन्तु पूर्णत्वम्। श्रोता, नादः, लहरिः — सर्वं एकं भवति। न श्रवणं, न श्रविता — केवलं अवगाहनम्।यः शृणोति, स एव नादः; यः नादः, स एव जलम्।एवं अनुभूयते —

“त्वं न जलं शृणोषि — त्वं एव जलं असि।”

सागरः न समाप्तः — स एव स्मरति। लहरिः न निवृत्ता — सैव रूपं परिवर्तयति।सर्वं तत्र एव पुनः लीयते —यत्र आदिः नास्ति, अन्तः नास्ति, केवलं प्रवाहः अस्ति।

“पूर्णतः लीयमानः न नश्यति,अपि तु स्वात्मानं पुनः प्राप्नोति।”

🌊 नितान्तनीरम् — असीमान्तः प्रप्लवः

Recent Posts

Comments